نورالژی عصب سه‌قلو

نورالژی عصب سه‌قلو یکی از شدید‌ترین دردهای صورت است. عصب سه‌قلو یا تری‌ژمینال که از سه شاخه فک تحتانی، فک فوقانی و پیشانی تشکیل شده است، حس تمام صورت را به مغز منتقل می‌کند. آسیب این عصب می‌تواند سبب حس درد در صورت شود.

 

 

 

نورالژی سه‌قلو در سنین بالای پنجاه سال و در خانم‌ها بیشتر رخ می‌دهد. 

در اکثر بیماران علت مشخصی پیدا نمی‌شود ولی تماس رگ با عصب در محلی که از ساقه مغز خارج می‌شود را عامل بروز درد در این افراد می‌دانند. رگی که در کنار عصب قرار گرفته باعث فشار و آسیب به عصب و دردناک شدن آن می‌شود. گاهی اوقات هم آسیب عصب در اثر التهاب و بیماری ام‌اس و یا تومورهای این ناحیه است.

 

درد نورالژی تری‌ژمو بسیار شدید و برق‌آسا و حالت تیرکشنده و مثل فرو کردن چاقو است. درد یکطرفه و در مسیر یکی از سه شاخه عصبی پیدا می‌شود. بیشتر موارد درد به گونه و فک فوقانی انتشار دارد ولی گاهی به فک تحتانی و موارد کمتری هم به شاخه پیشانی می‌زند. 

 

در بسیاری از موارد بیمار گمان می‌کند علت دردش آبسه و پوسیدگی دندان است و اقدام به کشیدن دندان می‌کند ولی درد ساکت نمی‌شود. حملات درد تیر کشنده با لمس صورت و حرف زدن و جویدن و گاه غذا خوردن و مسواک زدن تشدید می‌شود. بسیاری از مواقع نقطه‌ای در صورت وجود دارد که تحریک آن سبب شروع درد می‌شود. در بسیاری موارد مابین حملات درد تیر کشنده، احساس درد ملایم در صورت وجود دارد. 

 

تشخیص این نوع سردرد بر اساس شرح حال و نوع درد و معاینه است. برای بررسی علت باید تصویربرداری ام‌آر‌آی از مغز انجام شود.

 

قدم اول درمان نورالژی تری‌ژمو دارویی است که اکثرا از داروی ضد تشنج کاربامازپین یا اکس‌کاربامازپین استفاده می‌کنیم. گاهی اوقات نیز از داروهای دیگر مثل فنی‌تویین، باکلوفن و گاباپنین و تزریق بوتاکس استفاده می‌شود که البته موفقیت کمتری در کنترل درد دارد. 

 

در مواردی که پاسخ مناسب به درمان دارویی نداشته باشیم می‌توان از روش‌های تهاجمی‌تر مثل سوزاندن عصب با اشعه یا تزریق گلیسرول در محل ریشه‌های عصب کمک گرفت ولی میزان موفقیت کمتر و عود بیشتر نسبت به روش جراحی رفع اثر فشاری رگ خونی بر روی عصب در محل ساقه مغزی دارد. برای جراحی از پس سر به محل خروج عصب از ساقه مغز دسترسی پیدا کرده و بین عصب و رگ خونی تفلون قرار داده می شود تا ضربان رگ به عصب آسیب وارد نکند. 

 

داروهای ضدتشنج و بیماریهای قلبی عروقی

در مطالعات متعدد دیده شده که شیوع عوامل خطر بیماریهای قلبی شامل فشار خون بالا، چربی خون بالا و دیابت و همین‌طور میزان سکته مغزی و قلبی در بیماران میانسال مبتلا به صرع تحت درمان داروهای ضدتشنج شایعتر از سایر افراد جامعه است. مثلا احتمال سکته قلبی و مغزی در یک مطالعه حدود ۱/۵ برابر جامعه بوده است.

 

یکی از عوامل افزایش خطر حوادث قلبی عروقی در این افراد داروهای ضدتشنج است. مشاهده شده که داروهای ضد تشنج سبب افزایش چربی خون و بروز تصلب عروق (سخترگی) که زمینه ساز سکته مغزی و قلبی است می شوند. اخیرا در یک مطالعه گسترده بیش از سی هزار نفر بیمار تحت درمان با داروهای ضدتشنج را از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ تحت مراقبت قرار داده‌اند و مشاهده شد میزان خطر بروز عوارض قلبی عروقی با داروهای ضد تشنج یکسان نیست، با برخی بیشتر و برخی کمتر است. در کسانی‌که تحت درمان با داروهای کاربامازپین، فنی‌توئین، فنوباربیتال و پریمیدون بمدت ده سال بوده‌اند خطر سکته قلبی و مغزی ۲۱ درصد بیش از سایرین بوده است. هر قدر مقدار دارو و زمان مصرف بیشتر باشد، احتمال بروز این عوارض بیشتر خواهد بود.

 

بنابراین در زمان شروع درمان یکی از معیارهای انتخاب دارو وجود عوامل خطر بروز سکته قلبی و مغزی شامل فشار خون بالا، دیابت، چربی خون، مصرف سیگار و چاقی است. در این موارد تاکید می‌شود تا سر حد امکان با رژیم غذایی، ورزش، پرهیز از سیگار و درمان دیابت و چربی خون بالا از خطر عوارض قلبی عروقی کاسته شود. در صورت امکان سعی می‌شود از داروهای ضد تشنجی که خطر بیماریهای قلبی عروقی را زیاد می کند پرهیز شود ولی در صورت اجبار به انتخاب آنها نیاز به مراقبت دقیق این عوامل خطر می‌باشد.

داروهای ضد صرع (کاربامازپین)

کاربامازپین (Carbamazepine)

کاربامازپین یکی از داروهای قدیمی ضد تشنج است که سبب کاهش تحریکات عصبی و مهار تشنج می شود. این دارو علاوه برصرع در دردهای عصبی ( نورالژی و نوروپاتی)، اسپاسم های عضلانی، بیماری دو قطبی که دچار نوسانات خلقی می شوند هم مورد استفاده قرار می گیرد.

نحوه مصرف دارو باید دقیقاً بر اساس دستور پزشک باشد و از کم و زیاد کردن یا قطع سرخود دارو باید اجتناب کرد زیرا سبب بروز حملات تشنج ممتد و بدون وقفه می شود.

کاربامازپین تولید شرکت های ایرانی اکثراً به شکل قرص ۲۰۰ میلی گرمی و شربت ۱۰۰ میلی گرم در ۵ میلی لیتر عرضه شده است.

 کاربامازپین های خارجی موجود در داروخانه ها اکثراً از نوع آهسته رهش( مثل تگرتول ریتارد ۲۰۰ و ۴۰۰ میلی گرمی و کاربامازپین هگزال) می باشند یعنی آزاد شدن دارو بتدریج است و طول عمر دارو بیشتر، بنابراین دارو را می توان  یک بار در روز مصرف کرد.

داروهای آهسته رهش را نباید جوید یا خرد کرد زیرا اثر دارو کاهش می یابد. مصرف دارو با غذا منعی ندارد و جذب دارو را بیشتر می کند ولی مصرف دارو با گریپ فروت خطر مسمومیت دارویی را زیاد می کند و باید اجتناب شود.

اگر یک وعده مصرف دارو را فراموش کردید باید سریعاً دارو مصرف شود ولی اگر نزدیک ساعت مصرف وعده بعدی دارو رسیده است فقط داروی نوبت بعد مصرف شود و از اضافه کردن مقدار دارو پرهیز شود.

عوارض جانبی: تهوع، استفراغ، سرگیجه، خواب آلودگی و سردرد از عوارض شایع این دارو هستند که اکثراً در ابتدای شروع دارو بروز می کند و بتدریج از شدت آن کم می شود. اما اگر زخم دهانی، تورم غدد لنفاوی، استفراغ مکرر، زردی چشم ها، تب، اختلال شناختی و هوشیاری و جوش های پوستی و طاول بروز کرد باید سریعاً به پزشک معالج مراجعه نماید. معمولاً برای پایش عوارض احتمالی دارو بصورت دوره ای آزمایش خون انجام می شود.

اگر سابقه حساسیت دارویی با کاربامازپین، اکس کاربامازپین، فنی توئین، فنوباربیتال، آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین و یا ایمی پرامین داشته اید باید به پزشک معالج اطلاع داده شود زیرا ممکن است به این دارو نیز حساسیت داشته باشید.

تداخل دارویی: کاربامازپین با طیف وسیعی از داروها ممکن است تداخل اثر داشته باشد و سبب کاهش یا افزایش اثر آنها شود و همچنین داروهای دیگر هم ممکن است اثر کاربامازپین را تشدید یا تضعیف نمایند، بنابراین قبل از شروع هر داروی جدیدی باید با پزشک معالج مشورت شود و در ابتدا نیز باید لیست کامل داروهای مصرفی، من جمله داروهای گیاهی را در اختیار پزشک قرار داد. مثلاً کاربامازپین سبب کاهش اثر قرص های جلوگیری از بارداری و افزایش احتمال بارداری ناخواسته می شود. کاربامازپین سبب کاهش اثر اکثر داروهای ضد تشنج دیگر مثل فنی توئین و توپیرامات، لاموتریژین و والپروات می شود. 

کانال تلگرام: www.t.me/Ameli_Office

درمان صرع:

درمان دارویی:

• عوارض دارویی: درمان دارویی صرع برحسب نوع تشنج و جنسیت فرد و شرایط دیگری مثل احتمال بارداری انتخاب می شود. از داروهایی که به طور رایج مورد استفاده قرار می گیرند می توان به کاربامازپین (تگرتول)، فنی توئین، والپروات سدیم (دپاکین و یا اورلپت)، فنوباربیتال، لاموتریژین، توپیرامات اشاره کرد.
• 
• داروهای ضد صرع مثل هر داروی دیگری ممکن است عوارضی داشته باشند، به همین خاطر لازم است بیمار بطور منظم جهت بررسی به پزشک معالج خود مراجعه داشته باشد. از شایعترین عوارض اکثر داروهای ضد تشنج بویژه در ابتدای شروع درمان خواب آلودگی، گیجی و منگی، تهوع استفراغ، ناراحتی گوارشی و درد سردل و عدم تعادل است. اکثر این عوارض بتدریج بر طرف می شوند اما تا آن زمان بیمار باید از انجام کارهای نیازمند دقت و مخاطره انگیز مثل رانندگی اجتناب نماید. بسیاری از داروهای ضد تشنج (بویژه لاموتریژین) در ابتدای شروع درمان ممکن است سبب بثورات و جوش پوستی شوند که در اکثر موارد نیز این مشکل برطرف می شود. اما نوعی از بثورات و جوش های پوستی که با تاول های پوستی و مخاط دهان و همینطور تب ممکن است همراه باشد از عوارض بسیار نادر و غیر قابل پیش بینی ولی خطیر داروهای ضد تشنج بویژه فنی تویین، فنوباربیتال، کاربامازپین و لاموتریژین است. لذا در صورتیکه جوش های پوستی حالت تاولی داشت و یا در دهان نیز پیدا شد باید فوراً پزشک معالج را مطلع کرد.

• تداخل دارویی: یکی از نکات مهم در مورد داروهای ضد تشنج تداخلات دارویی است. داروهای ضد تشنج اثرات گسترده ای را بر روی سایر داروها می گذارند و بالعکس برخی داروها بر روی داروهای ضد تشنج تاثیر گذارند. مثلاً یکی از داروهای مهم وارفارین است که برای جلوگیری از لخته شدن خون داده می شود. فنی تویین یا کاربامازپین از میزان اثر وارفارین کم می کند و احتمال لخته شدن خون وجود دارد. داروهای ضد تشنج از میزان تاثیر قرص های جلوگیری از بارداری می کاهد و ممکن است بیمار دچار بارداری ناخواسته شود. بنابراین بیماران باید هرگاه به پزشک مراجعه می کنند پزشک را از تمام داروهایی که مصرف می کنند مطلع نمایند و از مصرف خود سرانه دارو و یا حتی ترکیبات گیاهی نیز خودداری نمایند.

از نکات مهم دیگر در درمان دارویی تشنج دانستن این نکته است که داروهای ضد تشنج را نمی شود به یک باره قطع کرد. حتی در کسانی که پزشک معالج بر طبق معیارها تصمیم بر قطع یا تعویض دارو می گیرد هم دارو را ظرف 3-6 ماه قطع می کند. قطع یک باره دارو می تواند سبب تشنج مداوم شود.

• قطع دارو: در مواریکه تشنج بیمار به مدت 2-5 سال با یک دارو درمان شده باشد و تشنجی در طی این مدت رخ نداده باشد بویژه اگر نوار مغزی، ام آرآی مغزی و معاینات طبیعی باشد ممکن است بتوان داروی بیمار را بتدریج قطع کرد. در حدود70% این موارد احتمال بهبودی و عدم عود وجود دارد. بنابرین در کسانیکه عود تشنج ممکن است برایشان مخاطره انگیز باشد و یا سبب آسیب شغلی و موقعیت اجتماعی وی شود شاید بهتر باشد این کار انجام نشود. در مواردیکه تصمیم بر قطع دارو گرفته می شود پرهیز از عوامل برانگیزاننده حمله تشنج مثل هیجانات شدید، فعالیت شدید، موسیقی بلند، نور فلاش، و بی خوابی مفید خواهد بود.

درمان جراحی: در مواردیکه تشنج بیمار با دارو کنترل نشود یکی از گزینه ها اقدامات جراحی است. در مواردیکه بتوان با روش های مختلف آزمایشگاهی کانون شروع تشنج را شناسایی کرد بهترین نتیجه از خارج کردن کانون بدست می آید. در غیر این صورت از روش های دیگر برای کم کردن از شدت تشنج استفاده می شود.

تحریک الکتریکی واگ: در این روش با قرار دادن الکترود در کنار عصب واگ که یکی از دوازده زوج اعصاب مغزی است و تحریک الکتریکی این عصب توانسته اند از شدت تشنج بکاهند.