چه کسانی در معرض خطر بیماری پارکینسون قرار دارند

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلای به بیماری پارکینسون هستند؟

 

برای پاسخ به این سوال ۶۱۰۸ نفر آقا را تحت معاینات دوره‌ای قرار دادند. بعد حدود سه سال ۱۰۳ نفر علائم اولیه بیماری پارکینسون را پیدا کردند. نکته‌ای که جلب نظر کرد این بود که مردانی که یبوست داشتند و دچار اختلال رفتاری خواب رم بودند و کاهش بویایی هم پیدا کرده بودند ۲۱ برابر بیشتر در خطر بروز علایم اولیه بیماری پارکینسون ظرف سه یال بوده‌اند. 

یبوست از علائم اولیه در بسیاری از بیماران پارکینسونی است و حتی تئوری وجود دارد که منشأ بیماری را تغییر محیط میکروبی روده می‌‌داند. در این نظریه می‌گویند بهم خوردن محیط طبیعی میکروبی روده سال‌ها قبل از ظهور علائم بیماری پارکینسون، سبب تولید پروتئین آلفا سینوکلئین در روده شده و سپس این پروتئین معیوب از طریق سیستم عصبی به مغز راه پیدا می‌کند و سبب بروز علایم بیماری پارکینسون می‌شود. به همین خاطر اصلاح محیط میکروبی روده و رژیم غذایی مناسب و جلوگیری از یبوست از راه‌کارهای مهم پیشگیری و درمان بیماری پارکینسون در نظر گرفته می‌شود.

 

اختلال رفتاری خواب رم نیز از جمله علائم پیش‌درآمد بیماری پارکینسون در بسیاری از افراد مسن است. خواب شامل دو بخش است یک بخش خواب بدون حرکات سریع چشم که که خواب غیر‌ رم می‌گویند و خوابی که در آن چشم‌ها حرکات سریع دارند و اصطلاحا به خواب رم معروف است. 

خواب شب معمولا با خواب غیر رم که از خواب سطحی تا عمیق دارد شروع و سپس وارد خواب رم می‌شویم. در خواب رم عضلات بدن کاملا شل می‌شود و حالت فلج پیدا می‌کند. در این خواب است که رؤیا می‌بینیم. اگر اختلالی در شل شدن و فلج عضلات در خواب رم ایجاد شود همزمان با دیدن رؤیا دست و پا را حرکت می‌دهیم و گاه متناسب با رؤیا ممکن است لگد زده یا به کسی که در کنارمان خوابیده آسیب بزنیم. به این حالت اختلال رفتاری خواب رم گفته می‌شود. این اختلال ممکنه یکی از اولین علائم غیر حرکتی شروع بیماری پارکینسون و یا بیماری‌های دیگر تحلیل برنده بافت مغزی باشد. خانواده بسیاری از بیماران پارکینسونی از چنین حرکاتی و داد و فریاد بیمارشان در خواب شکایت دارند که علائم همین اختلال است.

 

نشانه سوم پیش درآمد بیماری پارکینسون ممکن است کاهش تدریجی حس بویایی باشد. بطوری که در برخی مطالعات تا ۹۰ درصد بیماران پارکینسونی از کاهش حس بویایی حکایت می‌کنند.

وجود هر سه این علائم بشدت می‌تواند احتمال بروز بیماری پارکینسون را در سال‌های آینده هشدار دهد و شاید اگر درمان پیشگیری در آینده یافت شود بتوان مانع بروز بیماری شد اما در حال حاضر اصلاح رژیم غذایی و درمان یبوست، غذای حاوی سبزیجات و میوجات و کاهش مواد پروتئینی در غذا، خواب مناسب و درمان اختلال وقفه تنفسی در خواب، پرهیز از تماس با سموم گیاهی و باغی، پرهیز از آلودگی هوا و ورزش هوازی برای پیشگیری توصیه می‌شود

داروی جدید ام‌اس در راه تایید

 

داروی tolebrutinib برای درمان نوعی از ام‌اس که بدون حمله سیر پیشرونده دارند مورد پذیرش اولیه سازمان غذا و داروی آمریکا قرار گرفت.

 

مشکل بسیاری از داروهای ام‌اس عدم توانایی عبور از سد خونی مغز و رسیدن به محل التهاب است. در برخی از بیماران ام‌اس گرچه ظاهرا حمله جدیدی رخ نمی‌دهد اما در محل پلاک‌های قبلی التهاب بصورت آتش زیر خاکستر وجود دارد و کم کم سبب ناتوانی در راه رفتن و حرکت بیمار می‌شود. به این نوع از ام‌اس، ام‌اس پیشرونده ثانویه می‌گویند.

 

داروی تولبروتینیب که یک داروی خوراکی با مولکول کوچک است براحتی از سد خونی مغزی عبور و با تاثیر بر روی لنفوسیت‌های گروه ب و میکروگلیا‌های فعال در محل آسیب، سبب کاهش التهاب و کند کردن سیر پیشرفت ناتوانی تا ۳۱ درصد و ایجاد بهبودی در علائم در ۱۰ درصد بیماران شده است.

سندروم سوزش دهان

سندروم سوزش دهان یکی از اختلالات نادر درد و سوزش دهان بویژه در خانم‌ها بعد از یائسگی است. 

در سندروم سوزش دهان بیمار احساس سوزش و گزگز و درد زبان و کام و گاه لب‌ها و احساس مزه فلزی و تلخی در دهان دارد. 

 

در بسیاری از بیماران این درد و سوزش با اضطراب و افسردگی و اختلال خواب همراه است و سبب تشدید سوزش دهان می‌شود 

 

گاهی اوقات دندان مصنوعی نامناسب سبب تحریک و سوزش شده است. از علل دیگری که باید بررسی شود برفک کاندیدایی دهان و لیکن پلان، زبان جغرافیایی و حساسیت به مواد دندانی است.

 

از علل دیگر سوزش دهان، عوارض داروهایی مثل آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای فشار خون مثل انالاپریل، کمبود ب۱۲، ب۶، ویتامین د، آهن و زینک، برگشت اسید معده، دیابت و کم‌کاری تیروئید است. 

 

در برخی موارد هیچکدام از علل فوق وجود ندارد و علت سندروم سوزش دهان ناشناخته باقی می‌ماند.

 

در برخی بیماران جویدن کلونازپام و سپس بیرون ریختن آن، گاباپنتین، آلفا لیپوئیک اسید و محرک بزاقی پیلوکاپین سبب کاهش سوزش می‌شود

نورالژی عصب سه‌قلو

نورالژی عصب سه‌قلو یکی از شدید‌ترین دردهای صورت است. عصب سه‌قلو یا تری‌ژمینال که از سه شاخه فک تحتانی، فک فوقانی و پیشانی تشکیل شده است، حس تمام صورت را به مغز منتقل می‌کند. آسیب این عصب می‌تواند سبب حس درد در صورت شود.

 

 

 

نورالژی سه‌قلو در سنین بالای پنجاه سال و در خانم‌ها بیشتر رخ می‌دهد. 

در اکثر بیماران علت مشخصی پیدا نمی‌شود ولی تماس رگ با عصب در محلی که از ساقه مغز خارج می‌شود را عامل بروز درد در این افراد می‌دانند. رگی که در کنار عصب قرار گرفته باعث فشار و آسیب به عصب و دردناک شدن آن می‌شود. گاهی اوقات هم آسیب عصب در اثر التهاب و بیماری ام‌اس و یا تومورهای این ناحیه است.

 

درد نورالژی تری‌ژمو بسیار شدید و برق‌آسا و حالت تیرکشنده و مثل فرو کردن چاقو است. درد یکطرفه و در مسیر یکی از سه شاخه عصبی پیدا می‌شود. بیشتر موارد درد به گونه و فک فوقانی انتشار دارد ولی گاهی به فک تحتانی و موارد کمتری هم به شاخه پیشانی می‌زند. 

 

در بسیاری از موارد بیمار گمان می‌کند علت دردش آبسه و پوسیدگی دندان است و اقدام به کشیدن دندان می‌کند ولی درد ساکت نمی‌شود. حملات درد تیر کشنده با لمس صورت و حرف زدن و جویدن و گاه غذا خوردن و مسواک زدن تشدید می‌شود. بسیاری از مواقع نقطه‌ای در صورت وجود دارد که تحریک آن سبب شروع درد می‌شود. در بسیاری موارد مابین حملات درد تیر کشنده، احساس درد ملایم در صورت وجود دارد. 

 

تشخیص این نوع سردرد بر اساس شرح حال و نوع درد و معاینه است. برای بررسی علت باید تصویربرداری ام‌آر‌آی از مغز انجام شود.

 

قدم اول درمان نورالژی تری‌ژمو دارویی است که اکثرا از داروی ضد تشنج کاربامازپین یا اکس‌کاربامازپین استفاده می‌کنیم. گاهی اوقات نیز از داروهای دیگر مثل فنی‌تویین، باکلوفن و گاباپنین و تزریق بوتاکس استفاده می‌شود که البته موفقیت کمتری در کنترل درد دارد. 

 

در مواردی که پاسخ مناسب به درمان دارویی نداشته باشیم می‌توان از روش‌های تهاجمی‌تر مثل سوزاندن عصب با اشعه یا تزریق گلیسرول در محل ریشه‌های عصب کمک گرفت ولی میزان موفقیت کمتر و عود بیشتر نسبت به روش جراحی رفع اثر فشاری رگ خونی بر روی عصب در محل ساقه مغزی دارد. برای جراحی از پس سر به محل خروج عصب از ساقه مغز دسترسی پیدا کرده و بین عصب و رگ خونی تفلون قرار داده می شود تا ضربان رگ به عصب آسیب وارد نکند. 

 

انواع لرزش دست

لرزش شایعترین اختلال حرکتی است که بدلیل انقباض غیر ارادی و نوسانی عضلات ایجاد می‌شود. بیماری‌های مختلف از جمله بیماری پارکینسون، لرزش اساسی و لرزش دیستونی و داروها می‌توانند. سبب لرزش شوند که برای درمان مناسب باید از یکدیگر افتراق داده شوند.

مهمترین راه افتراق انواع لرزش معاینه بیمار است. 

 

اولین نکته در معاینه بیمار تعیین رابطه لرزش با حرکت و استراحت است. لرزش‌های استراحت آنهایی هستند که حداکثر شدت آنها در حالت استراحت و بدون انجام کار و حرکت است. مثلا در حالی که تلویزیون تماشا می‌کند و دست‌ها را روی لبه مبل تکیه داده، لرزش پیدا می‌کند. وقتی بی‌حرکت روی مبل نشسته و پاها را روی زمین تکیه داده است، پاها می‌لرزد. یا زمانی که صحبت نمی‌کند و حواسش نیست، فک می‌لرزد. 

 

 

لرزش‌ استراحت معمولا با شروع حرکت بلافاصله کم می‌شوند و بعد از چند ثانیه مجددا ممکن است شدت پیدا کنند. مثلا در حالیکه بی‌حرکت نشسته دست‌ها می‌لرزد، وقتی شروع به برداشتن قاشق می‌کند اول از شدت لرزش کم می‌شود و بعد چند ثانیه مجدد شدت پیدا می‌کند. یکی از زمانه‌هایی که لرزش استراحت در دست‌ها شدت می‌گیرد موقع راه رفتن است که ممکن است متوجه حرکت لرزشی ریتمیک در انگشتان دست شویم. البته این لرزش‌های استراحت با توجه بیمار کم می‌شود و برای مشاهده آن باید توجه بیمار به موضوع دیگری سوق داده شود. به محض آنکه بیمار متوجه می‌شود از شدت این لرزش‌ کاسته می‌شود.

لرزش استراحت می‌تواند نشانه‌ای از بیماری پارکینسون باشه که در اینصورت معمولا ابتدا از یک دست شروع و کم‌کم دست دیگر هم دچار لرزش می‌شود. لرزش استراحت در پاها و فک هم می‌تواند از نشانه‌های بیماری پارکینسون باشد. لرزش بیماری پارکینسون معمولا همراه با کندی حرکت و سفت شدن عضلات و کمی حالت خمیده پیدا کردن موقع رات رفتن است. 

 

لرزش ممکنه در حالت فعالیت باشه و با استراحت و بی‌حرکتی از بین برود. مثلا لرزش ممکنه وابسته به حالت دست باشد، با دراز کردن دست و حالت کشیده نگهداشتن دست‌ها ممکنه نوعی لرزش ظریف در دست‌ها مشاهده کنیم که لرزش وضعیتی گفته می‌شود و از شایعترین انواع لرزش است.

 

یکی از انواع شایع لرزش وضعیتی، لرزش فیزیولوزیک است. لرزش فیزیولوزیک دامنه بسیار کم و سرعت و فرکانس لرزش زیاد است و به همین خاطر خیلی ظریف است. این لرزش در شرایط فعالیت بیش از حد سمپاتیک دیده می‌شود مثل زمانی که فرد مضطرب و ترسیده است و یا خستگی و بی‌خوابی داشته و یا گرسنه است. گاهی اوقات در اثر مصرف زیاد قهوه و محرک‌ها و یا برعکس قطع داروی آرامبخش و یا الکل دیده می‌شود. برخی داروها مثل داروهای تنفسی، فلوکستین، والپروات هم سبب تشدید لرزش فیزیولوزیک می‌شوند. با رفع عوامل تشدید کننده این لرزش کاهش پیدا می‌کند.

 

برخی لرزش‌ها بیشتر موقع حرکت نمایان می‌شوند که به آنها لرزش‌های حرکتی گفته می‌شود و علل مختلفی دارند. یکی از شایعترین لرزش‌های حرکتی، لرزش اسانسیل یا اساسی است. این لرزش که اغلب در میانسالی شروع و با افزایش سن بیشتر دیده می‌شود معمولا سابقه خانوادگی هم دارند.

لرزش اساسی بیشتر در دست‌ها و نسبتا قرینه در هر دو دست و گاهی در سر و صدا نمایان می‌شود. لرزش اساسی بلافاصله با شروع حرکت شروع می‌شود و با نگهداشتن دست در حالت دراز در جلو و موقع غذا خوردن و بردن قاشق به سمت بشقاب و دهان و یا گرفتن لیوان در دست بیشتر می‌شود. اضطراب بویژه در جلوی نگاه دیگران بودن و خستگی و گرسنگی این لرزش را بیشتر می‌کند و بر عکس موقع استراحت لرزش از بین می‌رود. این لرزش با مصرف مقدار کمی الکل بصورت موقت کاهش پیدا می‌کند.

 

 

برخی لرزش‌ها موقع انجام کار و حرفه خاصی نمایان می‌شوند مثلا فقط موقع نوشتن و یا نقاشی کشیدن که به آنها لرزش فعالیتی خاص آن کار مثلا لرزش نویسندگان گفته می‌شود این لرزش بخاطر انقباض (دیستونی) غیر ارادی عضلات موقع انجام کار ایجاد می‌شود و در حالت معمولی و با کارهای دیگر وجود ندارد.

 

از انواع دیگر لرزش حرکتی، لرزش مخچه‌ای است که با انجام کار تشدید میشود. مثلا موقع انجام حرکت دنبال کردن وسیله‌ای با انگشت دست، هر قدر به هدف نزدیک میشود شدت لرزش و انحراف به اطراف بیشتر می‌شود این لرزش معمولا با مشکل تعادل در راه رفتن و انجام کارهای دستی همراه است. بیماری‌های مخچه مثل سکته، ام‌اس و یا علل ارثی آسیب مخچه سبب این نوع لرزش می‌شوند.

 

بیماری NMO

بیماری ان‌ام‌او یکی از بیماری‌های التهابی سیستم عصبی مرکزی شامل عصب بینایی، مغز و نخاع است. ابتدا این بیماری بنام پزشکی که اولین بار آن را معرفی کرد 《بیماری دویک》 گذاشته شد. اوایل این بیماری و بیماری ام‌اس را یکی می‌دانستند ولی کم‌کم مشخص شد که مکانیسم و علایم و شدت این بیماری تفاوت زیادی با ام اس دارد لذا بعدها نام NMOSD بر روی آن گذاشته شد.

 

در این بیماری آنتی‌بادی بر علیه سوراخ‌های عبور آب بنام AQP4، که روی سلول‌های آستروسیت نزدیک مجاری عبور مایع مغزی نخاعی و سد مغزی قرار دارند، تولید می‌شود. در حالیکه در بیماری ام‌اس حمله سیستم ایمنی به غلاف میلین و آسیب به این غلاف و نرون‌ها است که سبب علایم بیماری می‌شود.

 

بیماری NMOSD ممکنه با بیماری‌های خودایمنی دیگر مثل التهاب تیرویید، التهاب روده، بیماری‌های روماتیسمی همانند لوپوس و شوگرن همراه باشد.

 

شیوع این بیماری خیلی کمتر از بیماری ام‌اس است. در خانم‌ها حدود ده برابر آقایان رخ می‌دهد. بیماری بیشتر در میانسالی به بالا دیده می‌شود و در کودکان نادر است. برخلاف بیماری ام‌اس موارد خانوادگی این بیماری بسیار نادر است.

 

همانطور که از اسم بیماری مشخص است ویژگی بارز این بیماری التهاب عصب بینایی و التهاب نخاع است. التهاب عصب بینایی اکثرا شدید و با از دست رفتن بینایی یکطرفه نمایان می‌شود ولی ممکنه همزمان دو طرفه و یا یکی پس از دیگری رخ دهد.

 

التهاب نخاع که معمولا بخش وسیعی از نخاع را مبتلا می‌کند سبب فلج پاها یا چهار اندام و کاهش حس زیر محل ضایعه و از دست رفتن کنترل ادرار و مدفوع می‌شود. 

 

گاهی اوقات بیماری NMOSD با علایم سکسکه مقاوم به درمان و تهوع و استفراغ و سرگیجه بدلیل التهاب در قسمت عقبی بصل‌النخاع نمایان می‌شود

 

در موارد کمتر ممکنه درگیری هیپوتالاموس سبب اختلالات خواب آلودگی و اختلال هورمونی و افت فشار خون و کاهش سدیم خون شود.

 

تشخیص بیماری با علایم فوق و مشاهده درگیری و التهاب در عصب بینایی بویژه ناحیه کیاسما، درگیری بخش وسیعی از نخاع و یا برخی نواحی از مغز مطرح می‌شود و با اندازه گیری آنتی‌بادی ضد AQP4 در خون تشخیص قطعی می‌شود.

 

از آنجایی که التهاب و آسیب بافتی در بیماری NMOSD شدید است درمان پالس کورتن و یا پلاسمافرز را باید زود شروع کرد تا جلوی آسیب بیشتر گرفته شود. پاسخ به درمان و بهبودی در NMOSD خیلی کمتر از بیماری ام‌اس است و بسیاری از اوقات علی‌رغم تکرار پالس کورتن و پلاسمافرز باز هم بینایی و یا فلج اندام‌ها بصورت کامل بر نمی‌گردد.

 

از آنجایی که احتمال تکرار حمله در بیماری NMOSD زیاد است تمام بیماران باید درمان نگهدارنده و سرکوب سیستم ایمنی برای جلوگیری از حمله مجدد را دریافت کنند.

 

داروی ریتوکسیماب از اولین داروهایی است که برای پیشگیری از حمله استفاده شده است و بدلیل ارزان‌تر و در دسترس بودن همچنان بطور رایجی استفاده می‌شود. این دارو را ابتدا دو نوبت یک گرم به فاصله دو هفته و سپس هر شش ماه تزریق می‌کنند.

 

از داروهای دیگر که تاییده FDA را هم کسب کرده‌اند داروهای اکولیزوماب، این‌بیلیزوماب، راولیزوماب و ساترالیزوماب هستند که البته دسترسی به آنها مشکل و گران هستند.

ریتوکسیماب و قاعدگی

پرسش: 

 

بنده خانمی ۴۲ ساله هستم و از دی ماه ۱۴۰۲ مشکل التهاب نخاع پیدا کرده و تحت درمان هستم . دوبار آمپول ریتوکسی‌مپ را تزریق کردم و نوبت بعدی مرداد ماه امسال است. سوالی داشتم اینکه آیا در دوران قاعدگی میتوان از این آمپول استفاه کرد با توجه به اینکه این آمپول گفتند از هر شش ماه و سر وقت باید تزریق کنم

 

پاسخ:

 

بصورت کلی منعی برای تزریق ریتوکسیماب در دوران قاعدگی وجود ندارد اما ملاحظاتی در این زمینه وجود دارد. در بسیاری افراد تزریق ریتوکسیماب با علائمی از جمله تب، درد بدن، سستی و بی‌حالی همراه است و از طرف دیگر در برخی خانم‌ها قاعدگی با علائمی همانند ضعف و سستی، درد‌های شکمی و سردرد همراه است. همزمانی این دو ممکن است سبب تشدید این مشکلات شود.

 

بنابراین اگر واکنش‌های بعد تزریق ریتوکسیماب زیاد باشد و یا علائم دوران قاعدگی شدید باشد بهتر است از تزریق در این دوران صرف نظر کرد.

 

جمع آوری داروی Relyvrio

داروی سدیم فنیل‌بوتیرات که با نام تجاری Relyvrio در آمریکا و Albrioza در کانادا برای درمان بیماری ALS معرفی و تاییدیه اولیه سازمان غذا و داروی آمریکا را کسب کرده بود با توجه به اثربخش نبودن دارو در مطالعات تکمیلی، از بازار دارویی آمریکا و کانادا جمع‌آوری شد.

 

 

 

بیماری پارکینسون و درد دست

پرسش: 

 

 

حدود سه ماه است که درد عضلانی و سفتی در دست چپ ام شروع شده، از آرنج به نوک انگشتان دست در امتداد انگشت کوچک به آرنج انگشت کوچک کم تر حس دارد. موقع درد بین دارو ایزیکام شروع میشه

 ۹ سال هست که پارکینسون دارم در حال حاضر هر سه ساعت ایزیکام ۱۲۵و نوراستور ۱۲۵ یک عدد در ۱۲ ساعت و گاباپنتین یک عدد شبانه‌ هست.

 

 

پاسخ: 

 

دردهای اسکلتی، مفاصل و عضلات از علائم شایع بیماری پارکینسون است. گاهی از چند سال قبل از شروع علائم پارکینسونی این دردها شروع می‌شوند. درد شانه بویژه بدلیل کم حرکتی شایع است و ممکن است سبب خشکی مفصل شانه شود. درد گردن بدلیل بروز آرتروز و درد تیر کشنده در دستها نیز در بیماران پارکینسونی شایع است.

 

کاهش تحرک در بیماری پارکینسون سبب تحت فشار قرار گرفتن بعضی اعصاب که سطحی‌تر هستند، می‌شود. یکی از این اعصاب عصب اولنار است که دقیقا از زیر ناحیه آرنج از زیر استخوان عبور می‌کند. در این ناحیه عصب ممکن است بدلیل بی‌حرکتی طولانی و فشار روی عصب، دچار آسیب شود که سبب درد و بی‌حسی در مسیر انگشتان بویژه انگشت کوچک دست می‌شود. این دردها بویژه در زمان کاهش اثر داروهای پارکینسون که خشکی بیشتر است شدت بیشتری پیدا می کنند.

 

از علل دیگر درد و بی‌حسی در انگشتان فشار روی ریشه‌های عصبی در گردن است. آرتروز و بیرون زدگی دیسک‌های گردنی سبب فشار روی ریشه‌های عصبی که به دست می‌روند شده و سبب بی‌حسی در برخی قسمت‌ها همراه درد می‌شود.

 

برای افتراق علل فوق و درمان مناسب باید به پزشک معالج مراجعه تا با معاینه و بررسی علت مشخص و درمان مناسب تجویز شود.

آیا مصرف شیر گاو و غذاهای حاوی گلوتن برای بیماران ام‌اس ضرر دارد؟

 

چندین سال است که این بحث بین طرفداران و مخالفان مصرف شیر گاو و گلوتن مطرح است. برخی می‌گویند چون شیر گاو حاوی پروتئین بوتیروفیلین که شبیه پروتئین بازی میلین در سیستم عصبی است. پس نتیجه می‌گیرند در بروز بیماری ام‌اس نقش دارد و باید از رژیم غذایی حذف شود. از طرفی می گویند چون بیماری سلیاک که به خاطر حساسیت به گلوتن ایجاد می شود در بسیاری موارد با التهاب مغزی همراه است این احتمال وجود دارد که مصرف غذاهای حاوی گلوتن در بیماران ام‌اس نیز سبب تشدید التهاب در مغز شود.

 

طرفداران حذف شیر گاو و غذاهای دارای گلوتن می‌گویند در پیگیری بیمارانی که شیر گاو و گلوتن را از غذایشان حذف کرده‌اند و مقایسه آنها با کسانی‌که به مصرف اینها ادامه داده‌اند دیده‌اند میزان عود و تشدید بیماری کمتر بوده است. 

 

در مقابل نیز مطالعات دیگری وجود دارد که چنین تفاوتی در میزان عود بیماری یا تشدید بیماری را بین کسانی‌که شیر گاو و گلوتن را مصرف می‌کنند و آنها که حذف کرده‌اند مشاهده نکرده‌اند.

 

مشکل اساسی بیشتر این مطالعات گزارش بر اساس احساس بیمار، تعداد محدود بیماران مورد بررسی، مدت زمان پیگیری و کنترل نشده بودن مطالعه است. ارزیابی دقیقی از عود بیماری و تشدید بر اساس معاینه توسط پزشک و ارزیابی ام‌آرآی نداشته‌اند و معیار‌های بهتر و بدتر بودن چندان دقیق نبوده است. از طرفی میزان مصرف شیر گاو و گلوتن در همه یکسان نبوده است.

 

یک مطالعه جدیدتر که مجموعه ۴۹ تحقیق گذشته در مورد گلوتن را مرور و بررسی کرده‌ می‌گوید دلیل کافی برای نقش گلوتن در بروز و تشدید بیماری ام‌اس پیدا نکرده‌ است.

 

اخیرا هم مطالعه دیگری با استفاده از معیارهای دقیق‌تر پرسشنامه و تعیین میزان مصرف گلوتن و ام‌آر‌آی میزان بروز علایم را در دو گروه بیمارانی که از شیر گاو و گلوتن استفاده کرده‌اند و کسانی‌که پرهیز کرده‌اند را مقایسه کرده و تفاوت موثری را بین دو گروه مشاهده نکرده است.