غش (سنکوپ)
غش یا سنکوپ (Syncope) حالتی است که فرد بدلیل کاهش خونرسانی به مغز برای چند ثانیه دچار بیهوشی و سقوط می شود و با اصلاح گردش خون مغز سریعا بهوش می آید. در موارد خفیف تر بیمار احساس سیاهی جلوی چشم و منگی و تعریق را پیدا میکند اما بیهوش نمی شود. غش یا سنکوپ عارضه بسیار شایعی است و تقریبا یکی از هر سه نفر این عارضه را حداقل یک بار تجربه کرده است. سنکوپ یکی از علل مهم آسیب های بدنی در نتیجه بیهوشی و سقوط است و تا سرحد امکان باید با آن مقابله کرد.
علل سنکوپ بسیار گوناگون است. هر علتی که بتواند خونرسانی مغز را برای چند ثانیه مختل کند می تواند سبب غش شود. یکی از موارد بسیار شایع و آشنا برای اکثر افراد شوک وازوواگال است. فرد بدنبال مشاهده صحنه هولناکی و یا دیدن خون و یا تجربه دردناک مثل کشیدن دندان، دچار احساس سیاهی جلوی چشم ها، تیره تار شدن محیط، احساس تعریق و سردی دست و پا و احساس کم آوردن نفس و حالت تهوع می شود، اگر سریعا دراز نکشد پاهایش سست شده، هوشیاریش را از دست داده و شل و بی حال روی زمین می افتد و بعد از چند ثانیه بهوش می آید. در این حالت فرد بدنبال استرس شدید و فعالیت شدید عصب واگ دچار کاهش ضربان قلب و در نتیجه افت شدید فشار خون می شود. از آنجاییکه فرد ایستاده است و خون برای رسیدن به مغز نیاز به فشار بالاتری دارد در نتیجه خونرسانی مغز کاهش پیدا می کند. اگر در همان مراحل اولیه که فرد دچار احساس سیاهی و تیره و تار شدن محیط می شود سریعا دراز بکشد یا بنشیند و سرش را بین دو پا بیاورد، خونرسانی مغز برقرار شده و از بیهوشی و غش جلوگیری می شود در غیر اینصورت بدنبال بیهوشی و سقوط روی زمین، خونرسانی مغز برقرار شده و هوشیاری بدست می آید.
از علل دیگر سنکوپ بیماری های قلبی است. زمانیکه به هر دلیلی در ضربان قلب بی نظمی رخ دهد و برای چند ثانیه وقفه ایجاد شود نیز سنکوپ رخ می دهد اما برخلاف سنکوپ وازوواگال که در حالت ایستاده رخ می دهد و علایم پیش درآمد و هشدار دهنده قبل از بی هوشی وجود دارد در سنکوب قلبی بیمار در هر شرایطی که باشد، ایستاده یا نشسته و یا دراز کش، ناگهان برای چند ثانیه بیهوش می شود.
از علل مهم دیگر سنکوپ افت وضعیتی فشار خون است یعنی در حالت دراز کش فشار خون بیمار طبیعی و یا حتی بیش از حد طبیعی است اما بعد از مدتی ایستادن بتدریج فشار خون پایین می آید تا اینکه بدلیل اختلال خونرسانی مغز بیهوشی اتفاق می افتد. در حالت طبیعی با ایستادن در حدود نیم تا یک لیتر از حجم خون در گردش به سمت پاها و احشاء درون شکم می روند و سبب افت فشار خون می شود. اما سیستم عصبی خودکار بدن با منقبض کردن عروق پاها و افزایش ضربان قلب مانع این اتفاق و افت فشار خون می شود. در بعضی از افراد سیستم عصبی خودکار بدن کارآیی مناسب نداشته و نمی تواند مانع از تجمع خون در پاها و احشاء شود در نتیجه در حالت ایستاده دچار افت وضعیتی فشار خون می شوند. بیماریهای زیادی سبب آسیب سیستم عصبی خودکار می شوند یکی از شایعترین علل آسیب سیستم عصبی خودکار بدن بیماری دیابت قندی است. از علل آشنای دیگر میتوان بیماری پارکینسون را نام برد.
تشخیص سنکوپ بر اساس علایمی که بیمار در ابتدای بروز حمله احساس می کند و شرایط بروز حمله و معاینه بیمار و ثبت فشار خون مطرح می شود. ولی برای اثبات تشخیص سنکوپ و افتراق از بیماریهای مشابه دیگر بویژه تشنج از روش های مختلف تشخیص کمک گرفته می شود. مثلا برای بررسی علل قلبی نوار قلب، اکوکاردیوگرافی و گاهی اوقات ثبت چند روزه نوار قلب و فشار خون انجام می شود. برای بررسی بیماریهای عصبی و بویژه تشنج نوار مغزی و تصویر برداری مغزی انجام می شود. برای افت وضعیتی فشار خون، بیمار بر روی تخت متحرک دراز کشیده و در حالیکه بتدریج از حالت افقی به حالت عمودی تغییر حالت می دهد فشار خون و نوار قلب ثبت می شود.
درمان سنکوپ بستگی به علت بروز آن دارد. در موارد شوک وازوواگال پرهیز از شرایطی که زمینه ساز بروز آن است مفید است. مثلا اگر موقع کشیدن خون دچار این عارضه می شویم باید اینکار در حالت درازکش انجام شود. در مواقعی که علایم پیش درآمد سنکوپ بروز می کند باید بسرعت دراز کشیده و پاها را بالا بیاوریم.
با منقبض کردن عضلات دست و پا و باسن می توان تا حدودی مانع افت فشار خون شد. مصرف آب و مایعات و نمک بیشتر سبب بالا رفتن فشار خون و جلوگیری از افت وضعیتی فشار خون می شود. ورزش منظم با تقویت عضلات سبب کاستن از افت فشار وضعیتی می شود.
پوشیدن جوراب تنگ که تا ناحیه کمر را بپوشاند و همینطور شکم بند محکم می تواند مانع تجمع خون در عروق پاها و احشاء در حالت ایستاده شود.
یکی از روش های مقابله با افت فشار وضعیتی بالا بردن زیر سر موقع خواب است. بهتر است در طی خواب شبانه زیر سر حدود 30 درجه بالاتر از سطح بدن قرار داشته باشد و در عوض در طی روز از دراز کشیدن طولانی پرهیز شود و به فعالیت بدنی مشغول شود.
یکی از زمانهای شایع افت فشار خون بین یک تا سه ساعت بعد از صرف غذا بویژه غذاهای پر کربوهیدرات مثل نان و برنج و سیب زمینی است. بنابراین بهتر است از ایستادن طولانی در این اوقات اجتناب شود و در صورت امکان غذاهای پرکربوهیدرات را به شام منتقل کرد که بعد از آن می تواند بخوابد.
محیط گرم و تشنگی از عوامل مهم زمینه ساز افت فشار خون هستند و باید اجتناب شود. یکی از اوقات شایع بروز سنکوپ برخواستن افراد مسن در نیمه شب از خواب برای ادرار کردن است. در این مواقع از برخواستن ناگهانی باید اجتناب شود و از باقی ماندن طولانی در دستشویی باید اجتناب شود.
در موارد سنکوپ با منشاء قلبی درمانهای قلبی و تعبیه پیس میکر در قلب مانع حمله می شود.
در موارد مقاوم به درمانهای غیر دارویی از داروهای بالابرنده فشار خون مثل فلودروکورتیزون و میدودرین استفاده می شود.
